Bu yazımızda, işletmelerin kullanmak üzere aldıkları varlıkların eskimesi veya yıpranması durumunda gösterilen gider payı olan amortismanın ne olduğunu, çeşitlerini ve yöntemlerini anlattık.
Amortisman, işletmedeki duran varlıklar için aşınma, yıpranma ya da eskime payını ifade eder.
Bir duran varlığın amortismana tabi olabilmesi için işletmede bir yıldan fazla kullanılması gereklidir. Diğer bir ifadeyle, iktisadi kıymetin faydalı ömrünün bir yıldan uzun olması gereklidir.
Bu nedenle, duran varlıklar alındıkları yılda gider olarak kayıtlara intikal ettirilmezler, faydalı ömrü boyunca amortisman ayırma yöntemi ile kısım kısım gider yazılırlar. Bu durum muhasebenin temel kavramlarından olan dönemsellik ilkesinin de bir gereğidir.
Bir iktisadi kıymetin amortismana tabi tutulabilmesi için alım değerinin 2022 yılı için en az 2.000 TL olması gereklidir. Belirtilen bu değer her sene Maliye Bakanlığı tarafından yeniden değerlemeye tabi tutularak arttırılmaktadır. Dolayısıyla, ilgili tutar 2023 yılı için aynı kalmayacak ve farklı olacaktır.
Vergi Usul Kanunun 313. maddesine göre işletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz kalan:
Yukarıda da ifade edildiği üzere, bir iktisadi kıymetin amortismana tabi olması, iktisadi kıymetin elde edilme değerinin Vergi Usul Kanunu'nda belirtilen faydalı ömürlere göre kısım kısım gider yazılmasını ifade eder.
İktisadi kıymete ait amortisman tutarı, bir iktisadi kıymetin alış bedelinin amortisman oranı ile çarpılmasıyla bulunur.
Faydalı ömür, bir iktisadi kıymetin kullanım süresi yani ekonomik ömrüdür.
İlgili VUK Genel Tebliğlerinde (333,365,389 ve 458 numaralı Tebliğler) hangi duran varlığın kaç yıl faydalı ömrü olduğu belirlenmiştir. Gelir İdaresi tarafından bu tebliğlerde belirlenen iktisadi kıymetler ve faydalı ömürleri birleştirilerek bir liste haline getirilmiştir. Bu listeye buradan ulaşabilirsiniz.
Bu listenin birinci ve altıncı bölümleri binalar, demirbaşlar, bilgisayarlar, taşıtlar gibi her sektör için geçerli olan genel anlamda iktisadi kıymetlerin faydalı ömürlerine ayrılmışken; yedinci bölümden itibaren sektörel bazda ayrım yapılmıştır.
Dolayısıyla, örneğin tarım sektöründe faaliyet gösteren bir işletmeniz varsa ve faaliyet alanınızla ilgili bir duran varlık alımınız söz konusu ise, listenin yedinci bölümüne; yine aynı şekilde ağaç ürünleri imalatında faaliyet gösteriyorsanız, listenin yirmi üçüncü bölümüne göre faydalı ömür tespiti yapmanız daha doğru olacaktır.
Faydalı ömrü bilinen bir iktisadi kıymetin amortisman oranını bulmak için aşağıdaki formülden yararlanılabilir.
Amortisman Oranı = 1 / Faydalı Ömür
Yukarıda bahsedilen listeyi incelediğiniz zaman, listede hem faydalı ömürlere hem de amortisman oranlarına yer verildiğini görebilirsiniz.
Birikmiş amortisman bir sabit kıymetin alış bedelinin, faydalı ömrüne göre ilgili dönemlerde giderleştirilerek hesaplanan cari amortisman tutarlarının yıllara göre kümülatif olarak toplamına eşittir.
Birikmiş Amortismanlar “257-Birikmiş Amortismanlar” hesabında takip edilir. Bu hesap aktifi düzenleyici pasif karakterli bir hesap olduğu için amortisman ayrıldığı zaman bu hesaba alacak kaydı yapılır.
Aşağıdaki amortisman tablosu örneğimize göre bilgisayara ait yıllık amortisman bedeli hesaplaması şöyledir:
| Duran varlık alış bedeli | Amortisman oranı | Yıllık amortisman tutarı |
|---|---|---|
| 5.000 TL | 0.25 | 1.250 TL (5.000x25%) |
Hesaplanan yıllık amortisman tutarı kayıtlara aşağıdaki şekilde yansıyacaktır. Amortisman yıllık olarak hesaplandığı için bu kaydın 31 Aralık 2022 tarihinde yapılması uygun olacaktır. Şayet amortisman aylık ya da 3 aylık olarak hesaplanırsa, hesaplandığı ayda ya da geçici vergi dönemlerinde aşağıdaki kaydın yapılması gerekir:
| Hesap kodu | Borç | Alacak |
|---|---|---|
| 1.250,00 TL | ||
| 770,01 Demirbaş Amortismanı | 0 | |
| 257,01 Demirbaş Birikmiş Amortismanı | 1.250,00 TL |
770 Genel Yönetim Giderleri ve 257 Birikmiş Amortismanlar ana hesaplarının altında alt hesaplar açıldığı varsayılmıştır.
Yukarıdaki örneğimizden yola çıkarak yıllık amortisman tutarı hesaplanarak giderleştirilen bilgisayar için birikmiş amortisman tutarı da aşağıdaki gibi olacaktır:
| Yıllar | Yıllık Amortisman Tutarı (Yıllık Amortisman Gideri) |
Birikmiş Amortisman Tutarı (Birikmiş Amortisman Gideri) |
|---|---|---|
| 2022 | 1.250,00 TL | 1.250,00 TL |
| 2023 | 1.250,00 TL | 2.500,00 TL |
| 2024 | 1.250,00 TL | 3.750,00 TL |
| 2025 | 1.250,00 TL | 5.000,00 TL |
Yukarıdaki tablodanda da anlaşılacağı üzere birikmiş amortisman tutarını bulmak için her sene ayrılan yıllık amortismanların toplamı alınır. (Birikmiş amortisman bölümünü anlatırken amortisman yöntemi olarak normal amortisman yöntemi kullanılmıştır.)
Bu yöntemde amortisman tutarı alış bedeli üzerinden Maliye Bakanlığı tarafından tespit ve ilan edilen oranlara göre hesaplanır.
Bu yöntemde amortisman tutarı ilk yıl alış bedeli üzerinden, sonraki yıllarda ise net defter değeri üzerinden hesaplanır. Azalan bakiyeler yöntemini sadece bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerden dileyenler uygulayabilir.
VUK mükerrer madde 315'e göre Azanlan Bakiyeler Yönteminin uygulanmasından aşağıdaki kurallara dikkat edilmesi gerekir:
Diyelim ki bir sabit kıymetin faydalı ömrü 5 yıl ve azalan bakiyeler yöntemi ile amortisman hesaplanıyor. Bu durumda yine 5 yıl için amortisman ayrılır ama amortisman oranı hesaplanırken azalan bakiyeler yöntemine göre bulunur. Bu örnek için 5 yıl faydalı ömür için normal amortisman oranı %20 , azalan bakiyelere göre amortisman oranı ise %20 x 2 = %40 olur.
Fevkalede amortisman yöntemi VUK madde 317’inde ifade edilmiştir. İlgili maddeye göre amortismana tabi olup
Menkul ve gayrimenkullerle haklara, mükelleflerin müracaatları üzerine ve ilgili Bakanlıkların mütalaası alınmak suretiyle, Maliye Bakanlığınca her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli edilen "Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri" uygulanacağı hüküm altında alınmıştır.
VUK’un 316. maddesinde İşletme sebebiyle içindeki cevherin azalmasından dolayı maddi değerini kaybeden madenlerin ve taş ocaklarının imtiyaz veya maliyet bedelleri, ilgililerin, müracaatları üzerine bunların büyüklük ve mahiyetleri göz önünde tutulmak ve her maden veya taş ocağı için ayrı ayrı olmak üzere Maliye ve Sanayi Bakanlıklarınca belli edilecek nispetler üzerinden yok edileceği ifade edilmektedir.
Normal Amortisman Yöntemi için Uygulama Örneği: Normal Amortisman Yöntemine göre iktisadi kıymete ait amortisman tutarını yıllık, aylık veya 3 aylık olarak hesaplayabilmek için aşağıdaki formüllerden yararlanabilirsiniz.
İşletme 18/02/2022 tarihinde 5.000 TL+ %18 KDV değerinde bilgisayar satın almıştır. Amortisman hesaplama ve muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır:
Bir duran varlık üzerinden amortisman ayırabilmek için ilk önce alınan varlığın işletme kayıtlarına geçmesi ve ayrıca envanter defterine de kaydedilmesi gerekir.
Bilgisayar alımına ilişkin muhasebe kaydı;
| Hesap kodu | Borç | Alacak |
|---|---|---|
| 255-Demirbaşlar | 5.000,00 TL | |
| 191-İndirilecek | KDV | 900,00 TL |
| 100-Kasa | 5.900,00 TL |
Yukarıdaki kayıttan da anlaşılacağı üzere demirbaş niteliğindeki bilgisayar alındığı tarihte gider olarak kayıtlara alınmamış ve sabit kıymet (duran varlık) yazılarak işletme hesaplarına geçmiştir. Bu aşamadan sonra amortisman ayırma işlemine başlanabilir. Amortisman, aylık, 3 aylık ya da yıllık olarak hesaplanabilir. Burada unutulmaması gereken nokta ilgili yılda gider yazılmayan amortisman tutarı sonraki yıllarda gider yazılamayacağıdır.
Maliye Bakanlığının yayımlamış olduğu ve linkini yukarıda paylaştığımız listeye göre göre bilgisayara ait faydalı ömür 4 yıl, amortisman oranı ise %25 tir. Gelelim satın aldığımız bilgisayarın amortismanı hesaplamaya.
Bilgisayarı 2022 yılında satın almıştık ve VUK Tebliği bize faydalı ömrünün 4 yıl olduğunu göstermişti. Bu durumda bilgisayarın alım bedeli olan 5.000 TL’nin 4 yıl içinde amortisman yazılarak itfa edilmesi yani gider yazılması gerekir. Bahsi geçen 4 yıllık faydalı ömür süresi 2022 yılı da dahil edilerek bulunur. Yani bilgisayarın 2022, 2023, 2024 ve 2025 yıllarında amortismana tabi tutulması gerekir.
Örneğimiz için itfa (Borcu azar azar ödeyerek kapatma, sönüm) süresinin sonuna kadar hesaplanacak olan yıllık amortisman tutarları ve birikmiş amortisman tutarları aşağıdaki gibi olacaktır;
| Yıllar | Alış Bedeli | Amortisman Oranı | Yıllık Amortisman Tutarı | Birikmiş Amortisman |
|---|---|---|---|---|
| 2022 | 5.000 TL | %25 | 1.250 TL | 1.250 TL |
| 2023 | 5.000 TL | %25 | 1.250 TL | 2.500 TL |
| 2024 | 5.000 TL | %25 | 1.250 TL | 3.750 TL |
| 2025 | 5.000 TL | %25 | 1.250 TL | 5.000 TL |
Azalan Bakiyeler için Uygulama Örneği: Azalan Bakiyeler Amortisman Yöntemine göre iktisadi kıymete ait amortisman tutarını yıllık, aylık veya 3 aylık olarak hesaplayabilmek için aşağıdaki formüllerden yararlanabilirsiniz.
Bu yöntem için karşımıza çıkan yeni kavram “net defter değeri” kavramıdır. Net defter değeri aşağıdaki formul ile hesaplanır.
Net Defter Değeri = Alış Bedeli – Ayrılan Birikmiş Amortismanlar
Örnek: İşletme 2022 yılında 10.000 TL + %18 KDV değerinde faydalı ömrü 5 yıl olan bir sabit kıymet almıştır. Azalan bakiyelere göre itfa süresinin sonuna kadar amortisman hesaplaması aşağıdaki şekilde olacaktır.
İlgili sabit kıymetin alımına ilişkin muhasebe kaydı;
| Hesap Kodu | Borç | Alacak |
|---|---|---|
| 255-Demirbaşlar | 10.000,00 TL | |
| 191-İndirilecek KDV | 1.800,00 TL | |
| 100-Kasa | 11.800,00 TL |
Amortisman ayırmaya başlamadan önce ilgili varlığın amortisman oranını bulalım. Faydalı ömrü 5 yıl olan sabit kıymetin amortisman oranı normal amortisman yöntemi için %20’dir (⅕ yıl=%20). Ancak; hatırlayacağınız üzere azalan bakiyelerde %50’yi geçmemek üzere normal amortisman oranının iki katı uygulanacağı için örneğimizde uygulanacak amortisman oranı %40 (%20x2=%40) olacaktır.
Yukarıda belirttiğimiz formüle göre ilk Yıl Yıllık Amortisman Tutarı ise 10.000 x %40 = 4.000 TL ve ilk yıla ilişkin birikmiş amortisman tutarı da yine 4.000 TL’ye eşit olacaktır.
Yine yukarıda belirttiğimiz formüle göre ikinci Yıl Yıllık Amortisman Tutarı ise net defter değeri üzerinden hesaplanacağı için öncelikle net defter değerini bulmamız gerekecek.
Net Defter Değeri = 10.000 TL (alış bedeli) – 4.000 TL (ilk yıl birikmiş amortisman tutarı) = 6.000 TL
Bu durumda ikinci Yıl Yıllık Amortisman Tutarı ise 6.000 TL (net defter değeri) x %40 (amortisman oranı) = 2.400 TL olacaktır. İkinci yılın sonunda birikmiş amortisman tutarı 6.400 TL (4.000 TL + 2.400 TL) olacaktır.
Bu şekilde bütün yıllar hesaplanmış amortisman tutarları aşağıdaki tabloda belirtildiği gibi olacaktır.
| Yıllar | Alış Bedeli | Amortisman Oranı | Üzerinden Amortisman Hesaplanacak Tutar (Net defter değeri) | Yıllık Amortisman Tutarı | Birikmiş Amortisman |
|---|---|---|---|---|---|
| 2022 | 10.000,00 TL | %40 | 10.000,00 TL | 4.000,00 TL | 4.000,00 TL |
| 2023 | 10.000,00 TL | %40 | 6.000,00 TL | 2.400,00 TL | 6.400,00 TL |
| 2024 | 10.000,00 TL | %40 | 3.600,00 TL | 1.440,00 TL | 7.840,00 TL |
| 2025 | 10.000,00 TL | %40 | 2.160,00 TL | 864,00 TL | 8.704,00 TL |
| 2026 | 10.000,00 TL | %40 | 1.296,00 TL | 1.296,00 TL | 10.000,00 TL |
Dikkat edilirse en son yıl olan 2026’da kalan net defter değerinin tamamı amortisman olarak ayrılmıştır. Bu durum azalan bakiyeler yönteminin son yılı için unutulmaması gereken ayrıcalıklı bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır.
Sağlıklı bir muhasebenin temeli sağlam bir ön muhasebe yönetimine dayanır. Fatura kesme, gelir gider takibi, raporlama gibi operasyonlarınız için desteğe ihtiyacınız varsa, bulut tabanlı ön muhasebe programı e-malimusavir.org'u 14 gün ücretsiz deneyebilirsiniz.
